«Գազպրոմ Արմենիա»

2014 թվականի հունվարի 16-ին Հայաստանի Հանրապետության էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարարի ստորագրմամբ ամրագրվեց «ՀայՌուսգազարդ» ընկերությունում ՀՀ-ին պատկանող վերջին 20% բաժնետոմսերը, ռուսական կողմին վաճառելու համաձայնագիրը, որով ընկերությունում ռուսական կողմի բաժնեմասը հասավ 100%-ի, ինչից հետո «ՀայՌուսգազարդ» ՓԲԸ վերանվանվեց «Գազպրոմ Արմենիա» ԲԲԸ: Հայկական կողմին պատկանող 20% բաժնետոմսերը վաճառվեցին «Գազպրոմ»-ին, 156մլն դոլարով 2011-2013 թվականների ընթացքում կուտակված 300մլն դոլար պարտքի մարման հաշվին: Պարտքը, որի դիմաց տրվեցին բաժնետոմսերը, գոյացել էր յուրաքանչյուր 1000խոր.մ սպառված գազի դիմաց 270դոլարի փոխարեն, 180դոլար նախկին սակագնի վճարման պատճառով: Արդյունքում`գոյացած պարտքի մի մասը վճարեց հայկական կողմը`բաժնետոմսերի տեսքով, մյուս մասը` «Գազպրոմ»-ը: Բաժնետոմսերի վաճառքից բխող հետևանքները միայն կազմակերպության անվանափոխությունն չէր և «ՀայՌուսգազարդ»-ից «Գազպրոմ» տեղափոխությունը իրականում նշանակում է կողմերի միջև նոր պայմանագիր, նոր պայմանագրային հարաբերություններ և նոր առևտրային կարգավիճակ` երկու պետությունների համար: Հայաստան-«Գազպրոմ» գազային համաձայնագիրը կնքված ՀՀ և ՌԴ կառավարությունների միջև վավերական է մինչ 2043թվականի դեկտեմբերի 31-ը: 30 տարի ժամկետայնություն ունեցող պայմանագրի կետերից մեկը վերաբերվում է ՌԴ-ից Հայաստանին տրամադրվող գազին և դրա սպառմանը: ՌԴ-ից Հայաստան առաքվող բնական գազը նախատեսված է միմիայն Հայաստանի ներքին շուկայի համար և ենթակա չէ վերավաճաման (արտահանման) Հայաստանի տարածքային սահմանից դուրս: Պայմանագրային այս դրույթը կարելի է նիտրալ համարել, Ռուսաստանից ներմուծված գազը, Հայաստանը երբեք երրորդ երկիր չէր արտահանի, զուտ նրա համար, որ երրորդ երկիրը չէր համաձայնի կրկնակի թանկ գնով, կրկնակի վերավաճառված բնական գազ ձեռք բերել: Մեկ այլ հոդվածով տիրապետելով «ՀայՌուսգազարդի» բաժնետոմսերի 100%-ին «Գազպրոմ»-ը ստանում է Հայաստանի Հանրապետության սպառողների համար առաքվող ամբողջ բնական գազի պաշարների միակ մատակարարը լինելու իրավունքը: Սա նշանակում է, որ «Գազպրոմ»-ը պարտավորվում է լուծել գազամատակարարման հետ կապված ամորտիզացիոն բոլոր ծախսերը: Հայաստանը պարտավորվում է օգտվել միայն «Գազպրոմ»-ի ծառայություններից, փոխարենը «Գազպրոմ»-ը պատրաստակամ է ամեն տարի Հայաստան մատակարարել 2.5մլրդ խոր.մ որակյալ գազ, գազամատակարարվող բոլոր երկրների համեմատ ամեացածր գնով (չնայած գազի ներկայիս սակագնի թանկացումից ապահովագրված ենք ընդամենը 5 տարի): Ստացվում է առաջիկա երեսուն տարիների ընթացքում մոռանալ է պետք կապույտ վառելիքի այլ մատակարարի մասին, նույնիսկ եթե երրորդ մատակարար երկիրը առաջարկի գազի ձեռքբերման ավելի լավ պայմաններ քան «Գազպրոմ»-ը: Համաձայն պայմանագրի «Գազպրոմ»-ը պարտավորվում է Հայաստանում մատակարարել 2.5մլրդ խոր.մ գազ, իսկ ի՞նչ կլինի եթե Հայաստանում գազի պահանջարկը ավելի լինի քան 2.5մլրդ խոր.մ-ը, ո՞վ կամ ո՞ր կառույցը կապահովի Հայաստանի պահանջարկը, եթե համաձայն նույն պայմանագրի մեկ այլ դրույթի երրորդը գազամատակարարի ծառայությունից օգտվել չենք կարող: Ստացվում է, եթե օրերից մի օր որոշենք սպառել ավելին, քան «կարելի է», կամ գազի դեֆիցիտի կբախվենք, կամ էլ դրանից բխող գազի գնի բարձրացման: Ի՞սկ գազի որակը, արդյո՞ք վերահսկվում կամ, ո՞ր կառույցն է վերահսկում Հայաստան ներմուծվող գազի օգտակար գործողության գործակիցը: Արդյոք Ռուսաստանից ներմուծվող գազը որակապես համապատասխանում է սահմանված չափանիշներին: Այս տարի բախվեցինք այդ խնդրին, երբ գազի դիմաց վճարում էինք շատ, բայց բնակարանները չէին տաքանում: Փաստացի վճարել ենք անորակ գազի դիմաց:

1997թվականին հիմադրված «ՀայՌուսգազարդ»-ը փակ բաժնետիրական ընկերություն է, ինչը նշանակում է, որ կազմակերպության մեջ որոշումների կայացումը իրականացվում է 50%+1բաժնետոմս սկզբունքով: Այն բաժնետերը (այս դեպքում Ռուսաստանը), ով տիրապետում է բաժնետոմսերի կեսից ավելիին, իրավասու է ընկերությունում որոշումներ կայացնել, առանձ այլ բաժնետերերի համաձայնության: «ՀայՌուսգազարդ»-ի դեպքում ռուսական կողմը տիրապետել է 80% բաժնետոմսերի, ինչը նշանակում է, որ որոշումները կայացվել է ռուսական կողմի գերակայությամբ: Ստացվում է, որ 20% բաժնետոմսերի վաճառքը, Հայաստանի համար մեծ կորուստ չէր, դրանցով կշիռ ունենալ չէինք կարող, և որոշումները այսպես թե այնպես 80% ունեցող հսկան էր ընդունում: Այստեղ խնդիրը այն է, որ մեր պետության տարածքում, մեզ ծառայություն մատուցող կազմակերպությունում ընդամենը 20% բաժնետոմս ունեինք, այժմ կռվում ենք, որ կորցրինք 20%-ը, բայց պիտի կռվեիքն, երբ հասնում էինք 20%-ին: Ինչև, Հայաստանում միայն գազը չէ, որ Հայաստանինը չէ, սրան էլ կդիմանանք, հատկապես, որ մի գոհացնող հանգամանք կա: Համաձայն ՊԵԿ-ի (պետական եկամուտների կոմիտե) հրապարակած տվյալների 2014թվականի առաջին եռամսյակում ՀՀ-ում խոշոր հարկատուների ցուցակը գլխավորում է ռուսական «Գազպրոմ» ԲԲԸ-ի մաս կազմող «Գազպրոմ Արմենիա» ընկերությունը: 2014թվականի հունվարից-մարտ ամիսների ընթացքում ընկերությունը երկրի բյուջե հարստացրել է 17.7մլրդ դրամով: Երեք տարի անընդմեջ «Գազպրոմ»-ը շարունակում է Հայաստանի խոշոր հարկատուն լինել, էլ ինչի՞ց ենք բողոքում, բնական մենաշնորհ է`չի խանգարում…

Մերի Թելունց