Հայոց Պատմություն: Կիսամյակային նախագիծ

Տրդատ Ա (52-ից, պաշտոնապես՝ 66-88)	52թ.–ին Մեծ Հայքն ազատագրել է հռոմեական զավթիչներից։ Հիմնադրել է Արշակունիների թագավորությունը: Վերականգնել է Արտաշատ քաղաքը, Գառնու տաճարը, 72թ. վտարել Հայաստան ներխուժած ալաններին:
Սանատրուկ (88-110)	Մշո դաշտում հիմնում է իր ապագա աթոռանիստ քաղաք Մծուրքը:
Վաղարշ Ա (117-140/4)	Վարդգեսավան գյուղաքաղաքը զարգացնում է վերածում է մեծ քաղաքի: Քաղաքին տալիս է Վաղարշապատ անունը, որը Արշակունիների երկրորդ մայրաքաղաքն էր:
Բակուր Ա (161-162)
Վաղարշ Բ (186-198)	Հռոմեական լեգեոնները հեռացնում է Հայաստանից: Արշակունիների թագավորական իշխանությունը դարձնում է ժառանգական: Սպանվում է լեռնական ցեղերի դեմ  արշավանքի ժամանակ:
Խոսրով Ա (198-216)	Խոսրով Ա-ն՝ Վաղարշ Բ-ի որդին, ցանկանալով լուծել հոր վրեժը, արշավում է Կովկասի լեռնային ցեղերի դեմ: Հռոմի նոր կայսր Կարակալլան երազում էր գրավել Առաջավոր Ասիան,  և խաբեությամբ իր մոտ է կանչում Խոսրով Ա-ին, նրան ձերբակալում, ինչը Հայաստանում զայրույթ է առաջացնում:
Տրդատ Բ (217-252)	Տրդատի գլխավորությամբ, ջախջախվում ու Հայաստանից վտարվում են Կարակալլայի ուղարկած զորքերը: Այդ ժամանակ, բանտարկության մեջ, մահանում է Խոսրովը, իսկ Հռոմի կայսր Մակրինոսը Տրդատ Բ-ին է թագ է ուղարկում: Մակրինոսը ետ է վերադարձնում Տրդատ Բ-ի մորը, ավարները ու կալվածքները, որոնք գրավել էր Խոսրով Ա-ի ժամանակ: Տրդատ Բ-ն 226 թ. արշավել է Պարսկաստան ու հաղթանակած վերդարձել: III դարի կեսերին, երբ Պարսկաստանը հարձակվում է Տրդատի թագավորության վրա, Տրդատը երկար չի կարողանում դիմակայել ու հեռանում է Հռոմեական կայսրություն: Մենամարտում հաղթում է գոթերի առաջնորդին ու վերադառնում հայոց աշխարհ:
Խոսրով Բ Մեծ (279-287)
Տրդատ Գ Մեծ (287-330)	297թ. հռոմեական զորքի աջակցությամբ պարտության է մտանում Բասեն գավառ հասած պարսից զորքին ու պարսից արքա Ներսեհին: 298թ. Մծբինում կնքվում է հռոմեա-պարսկական 40-ամյա հաշտության պայմանագիր, որով Ներսեհը ճանաչում է Մեծ Հայքի թագավորության անկախությունը: 301թ. քրիստոնեությունը հռչակվեց պետական կրոն: Զարգանում է երկրի տնտեսությունը, առևտուրը: Աջակցում է քրիստոնեության զարգացմանը, քահանաներին տալիս հողակտորներ: Խթանում է Հայաստանում կրթության զարգացմանը, բացում ասորական, հելլենական դպրոցներ:
Խոսրով Գ Կոտակ (330-338)	Երկիրը էլ ավելի հզորանում է, վերելք են ապրում տնտեսությունը, քաղաքաշինությունը: Զարգացնում է Դվին քաղաքը, ստեղծում աշխարհում առաջին արհեստական անտառը՝ Խոսրովի անտառները, որոնք հրամայում է լցնել կենդանիներով: Օրենք է ստեղծում, որով աշխարհատեր նախարարները պետք է մնային իր կողքին՝ արքունի զորքի հետ մարտի գնալու փոխարեն:
Տիրան (338-350)	Կոստանդիոս II-ը Տիրանին ճանաչում է թագավոր: Տիրանը չի ցանկանում ներքաշվել հռոմե-պարսկական հակամարտությունների մեջ, սակայն պարսիկները շարունակում են իրենց նենգ գործերը: Տիրանը լավ հարաբերությունների մեջ չէր թե՛ Հուսիկ կաթողիկոսի, թե նախարարական տների հետ, այդ իսկ պատճառով սպանում է Հուսիկին, կորուստներ են ունենում Ռշտունյաց և Արծրունյաց տոհմերը: Հայաստան եկած ատրպատականի մարզպան Վարազը դավադրաբար ածուխով դաղում է Տիրանի աչքերը, տանում Շապուհ II-ի մոտ: Հայերը Հռոմի հետ ցանկանում են ռազմական դաշինք կնքել Սասանյան Պարսկաստանի դեմ, Շապուհը ազատ է արձակում Տիրանին, ով կուրության պատճառով հեռանում է քաղաքականությունից ու հաստատվում Կոշում:
Արշակ Բ (350-368)	Կոգովիտ գավառում կառուցում է Արշակավան քաղաքը: Հռոմեա-պարսկական պատերազմի ժամանակ Շապուհը առաջարկում է Արշակին ամուսնանալ իր դստեր հետ, սակայն Արշակը մերժում է: Արշակն Բ-ն հայ-հռոմեական դաշինքը ամրապնդելու նպատակով գնում է Մաժակ, որտեղ ամուսնանում է կայսեր մահացած եղբոր նշանածի՝ Օլիմպիայի հետ, ում Արշակի կինը՝ Փառանձեմը չի հանդուրժում և սպանում է: 363թ. հռոմեա-պարսկական պայմանագրով Հռոմեական նոր կայսր Հովիանոսը չպետք է օգներ հայոց արքային: 363թ. և 364 թ. պարսիկները հարձակվում են Հայաստանի վրա, սակայն ջախջախվում ու դուրս վտարվում երկրից: 368թ. Շապուհը խաբեությամբ Արշակին ու Վասակին կանչում է Տիզբոն և Արշակին ձերբակալում Անհուշ բերդում, իսկ Վասակին սպանում:
Պապ (371-374)	Պապը հիմնովին փակում է կուսանոցները, այրիների ապաստանները, թույլ է տրվում կույսերին ու այրիներին ամուսնանալ կրճատում եկեղեցու հարկերը, սահմանափակվում է պտղի և տասանորդների կարգը: Պապը պարտադրեց, որ քահանաները, որ հոգևորականների եղբայրները, զավակները, ազգականները նույնպես պետական ծառայություն կատարեն: Պապը երկրի այրուձին դարձրեց 100 հազարի չափ: Հայաստանից վերջնականապես վտարվեցին պարսից զորքերը, կաթողիկոս արդեն ձեռնադրում էին Հայաստանում: 371թ. Ձիրավի ճակատամարտում, Պապի գլխավորությամբ հայոց զորքը փայլուն հաղթանակ է տանում պարսիկների հանդեպ: 374թ. դավադրորեն Պապը սպանվում է Վաղես կայսրի հրամանով:
Վարազդատ (374-378)	Կարևոր փաստեր չկան: Խաբնվել է Բատ Սահառունու կողմից ու համաձայնվել սպանել Մուշեղ սպարապետին: Վարազդատը հարկադրված հեռանում է Հռոմեական կայսրության սահմանները: Նա վերադարձել էր Հռոմեական կայսրությունից: Այնտեղ գտնվելու ժամանակ հայտնի էր դարձել որպես օլիմպիական խաղերի հաղթող:
Արշակ Գ (378-384)	Կարևոր փաստեն չեն հիշատակվում: Ամուսնանում է նոր սպարապետ Մանվելի աղջկա՝ Վարազդուխտի հետ:
Խոսրով Դ (384-389)	387թ. երկիրը բաժանվում է երկու մասի՝ Հռոմեական կայսրության և Սասանյան Պարսկաստանի միջև: Խոսրով Դ-ն իշխում էր Արևելյան Հայաստանում: Նա Արևմտյան Հայաստանում իշխող Թեոդոսիոս I-ի հետ համաձայնության է գալիս, որոշ ժամանակ հարկեր մուծում և ի վերջո իշխում նաև Արևմտյան Հայաստանում: Խոսրովը առանց Սասանյանների համաձայնության կաթողիկոս է նշանակում Ներսես Մեծի որդուն՝ Սահակ Պարթևին: Խոսրով Դ-ի հարաբերությունները լավ էին կայսրի հետ, ինչը առաջացում է Շապուհ III-ի զայրույթը: Շապուհի հրամանով ձերբակալում են Խոսրովին ու գերեվարում Պարսկաստան:
Վռամշապուհ (389-414)	Կառավարության տարիները անցել են շատ խաղաղ: Պարսից արքա Վռամը՝ իր շահերից ելնելով, սկսում է լավացնել հարաբերությունները Վռամշապուհի հետ: Առաջացած նպաստավոր պայմաններում Վռամշապուհին հաջողվում է միավորել Մեծ Հայքի երկու մասերը ախոյան տերություններին՝ Բյուզանդիային և Պարսկաստանին հարկ վճարելու գնով: Վռամշապուհի ու Սահակ Պարթևի աջակցությամբ Մեսրոպ Մաշտոցը ստեղծում Հայոց գրերը:
Արտաշես Արշակունի (422-428)	Արտաշեսի գահակալությունը հայ նախարարներին դուր չէր գալիս: ըստ նրանց՝ Արտաշեսը իբրև թե հեղինակազրկվել էր և կորցրել երկրի կառավարման ղեկը: Նախարարները իրենց առաջ խնդիր էին դրել գահընկեց անել Արտաշեսին, ինչին դեմ էր Սահակ Պարթևը: Հայ նախարարները բողոքում են պարսից արքա Վռամին, թե Սահակ Պարթևն ու Արտաշեսը անցել են հույների կողմը: Վռամ արքան որոշում է թագավորություն վերցնել Արտաշեսից և նրան արգելափակել Պարսկաստանում:

2.       Կազմել տաս հատ թեստային առաջադրանք: Երեքը տարեթվերի մասին: Չորսը ունենան հետևյալ կառուցվածքը` դեպքերը դասավորել ըստ ժամանագրական հաջորդականության: Օր` Անի մայրաքաղաքի հռչակումը, Բագրատույաց թագավորության առաջացումը, Ասորեստանի մայրաքաղաք Նինվեի կործանումը, Էրէբունի քաղաքի կառուցումը, Սելջուկ թուրքրի չորրորդ արշավանքը, Հռոմում քրիստոնեության ընդունելությունը: Մյուս երեքը` անունների, տեղանունների, տերմինների բացատրություն: Ինչ է նշանակում` հազարապետ, գունդստաբլ, մաղազ, սղնախ, միջնաբերդ, սենեսկալ, ռաբունի, հայասա, կանցլեռ, ասելով

1.      Ե՞րբ է տեղի ունեցել Ակոռիի ճակատամարտը

ա/ 371թ.                                բ/ 405թ.

գ/ 481թ.                                 դ/ 548թ.

2.      Ե՞րբ է տեղի ունեցել Հայաստանի առաջին բաժանումը Հռոմեական կայսրության և Սասանյան Պարսկաստանի միջև:

ա/ 591թ.                                բ/ 450թ.

գ/ 214թ.                                 դ/ 387թ.

3.      Ե՞րբ է տեղի ունեցել Ավարայրի ճակատամարտը:

ա/ 451թ.                                բ/ 631թ.

գ/ 482թ.                                 դ/ 1023թ.

4.      Դեպքերը դասավորել ըստ ժամանագրական հաջորդականության:

ա/ Գառնիի երկրաշարժ                               բ/ Դվինի երկրաշարժ

գ/ Երևանի երկրաշարժ                                դ/ Անիի երկրաշարժ

ա/-ա,բ,գ,դ

բ/-գ,դ,բ,ա

գ/-դ,գ,բ,ա

դ/-բ,դ,ա,գ

5.      Թագավորներին դասավորել ըստ իրենց կառավարման ժամանագրական հաջորդականության:

ա/ Արշակ II                                      բ/ Գագիկ I

գ/ Արգիշտի I                                     դ/ Սանատրուկ II

ա/-գ,դ,ա,բ

բ/-բ,ա,դ,գ

գ/-դ,գ,ա,բ

դ/-գ,ա,բ,դ

6.      Թագավորությունները դասավորել ըստ իրենց կառավարման ժամանակագրական հաջորդականության:

ա/ Արշակունիների արքայատոհմ                         բ/ Վանի թագավորություն

գ/ Արտաշեսյանների թագավորություն                 դ/ Բագրատունիների արքահայտոհմ

ա/-ա,դ,բ,գ

բ/-բ,գ,ա,դ

գ/-ա,գ,բ,դ

դ/-ա,բ,դ,գ

7.      Դեպքերը դասավորել ըստ իրենց կառավարման ժամանակագրական հաջորդականության:

ա/ Քրիստոնեության պետական կրոն հռչակումը Հայաստանում

բ/ Հայոց գրերի գյուտը

գ/ Դվինի առաջին եկեղեցական ժողովտ

դ/ Խաղխաղի ճակատամարտ

ա/-դ,գ,բ,ա

բ/-ա,բ,դ,գ

գ/-գ,դ,բ,ա

դ/-ա,գ,դ,բ

8.      Ի՞նչ է նշանակում բատրակ:

ա/ Կալվածք                                                 բ/ Աշխատող փնտրող ավատատեր

գ/ Սպարապետ                                            դ/ Վարձու աշխատանք փնտրող գյուղացի

9.      Ի՞նչ է նշանակում ֆիոդ:

ա/ Կալվածք                                                 բ/ Ժառանգություն

գ/ Ավատատեր                                             դ/ Հազարապետ

10.  Ի՞նչ է նշանակում կանցլեր

ա/ Թագավոր                                                բ/ Նախագահ

գ/ Նախարար                                                           դ/ Վարչապետ

3.       Բնութագրել Արտաշեսյան թագավորության հետևյալ թագավորներին` Արտաշես Ա, Տիգրան Բ:

Արտաշես Ա-ն հայոց պատմության ամենանշանավոր գործիչներից է եղել: Նա անջնջելի հետք է թողել մեր ժողովրդի պատմության մեջ: Նա ծնվել է մոտ Ք.ա. 230թ. մեծատոհմիկ Զարեհի ընտանիքում: Մագնեսիայի ճակատամարտից հետո նա հռչակեց Հայաստանի անկախությունը, դարձել թագավոր ու հիմք դրել նոր՝ Արտաշեսյանների արքայատոհմին: Իզուր չէ, որ նա կրել է «Մեծ», «Աշխարհակալ», «Բարի» տիտղոսները, որոնք վկայում են արքայի նկատմամբ ժողովրդի անսահման սերը: Արտաշեսը լայն ճանաչում է ունեցել նաև Հին աշխարհում, հունական և հռոմեական բազմաթիվ հեղինակներ անդրադարձել են նրա գործունեությանը: Արտաշեսի շնորհիվ հայկական տարածքների մեծ մասը միավորվեց մեկ ընդհանուր պետության՝ Մեծ Հայքի թագավորության մեջ: Այդ պատճառով էլ հույն պատմիչը նրան անվանում է «Հայաստանի մեծ մասի կառավարիչ», իսկ հույն աշխարհագետ, ապտմիչ Ստրաբոնը գրում է, որ «Հայաստանը աճել է Արտաշեսի ջանքերով և այստեղ բոլորը միալեզու են»:

Արտաշես Ա-ի ջանքերով Հայաստանը դարձավ ընդարջակ ու ուժեղ պետություն, որը կարիք ուներ ներքին խոշոր բարեփոխումների: Արտաշեսը կատարեց տնտեսական, մշակութային, ռազմական, վարչաքաղաքական և այլ տեսակի բարեփոխումներ: Հիմնադրեց Արտաշատ մայրաքաղաքը: 180թ. Արտաշեսը հրապարակեց հողային բարեփոխման վերաբերյալ հրամանագիր, որի համաձայն՝ մասնավոր հողային տնտեսությունների սահմանները հստակորեն սահմանազատվում են համայնքին պատկանող հողերից:

Նա ստեղծեց կանոնավոր ու լավ զինված բանակ: Հայրենիքի սահմանների պաշտպանությունը էլ ավելի լավ կազմակերպելու նպատակով նա ստղծեց չորս զորավարժություններ և այլն:

Տիգրան Բ Մեծ

Տիգրան Բ-ն շարունակել է իր պապի՝ Արտաշես Ա-ի միավորիչ գործունեությունը: Նրա առաջնահերթ խնդիրը հայկական բոլոր տարածքները մեկ ընդհանուր պետության մեջ միավորելն էր: Տիգրանն իր գահակալության հենց երկրորդ տարում Մեծ Հայքին է միացրել Ծոփքի թագավորությունը և դուրս եկել Եփրատի ափերը: Տիգրան Բ-ն կառուցեց Տիգրանակերտ քաղաքը:  Հռոմեացի պատմիչները Տիգրան Բ-ին անվանել են Հռոմի «զորեղ թշնամի» Արևելքում, «հզորագույն թագավոր», «մեծագույն թագավոր, որ տիրակալում էր մեծ փառքով»: